خَتنه بهمعنای برداشتن تمام یا بخشی از پوست آلت تناسلی. از دیدگاه برخی فقهای شیعه وجوب ختنه بر مردان از ضروریات مذهب و دین است و به موجب فقه امامی، خودداری از ختنه بر مردان جایز نیست و حتی اگر کسی در دوران کهنسالی مسلمان شود، ختنه بر او واجب است. ختنه کردن در مناطق گوناگون جهان اسلام با آداب و رسوم متفاوتی انجام میشود.
سنّت ختنه در ادیان و جوامع قدیمی نیز سابقه داشته است. بنابر آنچه در تورات ذکر شده، حضرت ابراهیم در ۹۹ سالگی مورد خطاب الهی قرار گرفت و مأمور شد که خود و اولاد ذکور از نسل خود را به نشانه پیمان بستن با خداوند ختنه کند. این سنّت در میان یهودیان هم متداول بوده و هست و آنان ختنه نکردن را بسیار ناپسند میشمارند. شیوه ختنه و شرایط آن در شریعت یهود با احکام اسلامی آن تشابه بسیار دارد. در مسیحیت ایمان به خدا و غسل تعمید به جای ختنه نشانه پیمان الهی تلقی شده است. یهودیان اغلف را نجس شمرده و از بسیاری از حقوق محروم میدانستند.
سنین کودکان برای ختنه کردن در کشور های مختلف
در مناطق گوناگون کودکان را در سنین متفاوتی ختنه میکنند. برای مثال این مراسم در عربستان و به ویژه مکه معمولا بین سه تا هفت سالگی، در مصر اغلب بین پنج تا شش سالگی، در شمال آفریقا بین هفت روزگی تا سیزده سالگی، در ترکیه معمولا در هفت سالگی و در مجمع الجزایر اندونزی گاه در چهارده پانزده سالگی برگزار میشده است.
آداب و رسوم ختنه
در مکه
در مکه، ختنه پسران با جشنی پرشکوه همراه است، اما دختران بیسروصدا ختنه میشوند. پسری که قرار است ختنه شود، روزِ قبل از عمل لباسی مزین و گران قیمت میپوشد و سوار بر اسب از مقابل مردمی میگذرد که با ساز و آواز او را همراهی میکنند. شامگاه این روز نیز جشن ادامه مییابد و صبح روز بعد پیش از طلوع خورشید، خاتن مراسم ختنه را آغاز میکند. از خاتن پس از عمل در کنار مهمانان پذیرایی میشود.
در مصر
در مصر مراسم ختنه معمولا در کنار یک عروسی برگزار میشود تا در هزینهها صرفه جویی شود. در آنجا نیز پسران را قبل از ختنه از مقابل مردم میگذرانند. پسر لباس دخترانهای میپوشد و با رفتاری پرناز به میان جمع میآید. چارقدی نیز به قسمتی از چهره او میبندند تا چشم نخورد.
در ترکیه
در ترکیه این مراسم سنّت نام دارد و در حضور امام جماعت مسجد برگزار میشود. او برای سلامتی کودک دعاهایی میخواند. مراسم ختنه در آنجا نیز بیش و کم شبیه مراسم عرب هاست. در شمال افریقا اغلب چند پسر باهم ختنه میشوند و ثروتمندترین پدر مخارج مراسم را میپردازد. بدویان آن نواحی برای صرفه جویی در هزینهها هر دو سال یک بار مراسم ختنه دسته جمعی برگزار میکنند.
در جنوب شرقی الجزایر
در جنوب شرقی الجزایر پسران بین دو تا ده سالگی ختنه میشوند. در جشن ختنه برای کودک و گاه برای همه افراد خانواده لباس نو میخرند. کودک را جبه سفیدی از حریر یا کتان میپوشانند و به دست و پای وی حنا میبندند و زیورآلاتی بدو میآویزند. زنان در حین انجام ختنه آواز میخوانند. سپس پوست غلفه بریده شده را به نخ میکشند و آن را، در آبادی به نخل و در بادیه به شتر میآویزند.
در ایران
جشنهای ختنه سوران در ایران به تفصیل و اهمیت کشورهای عربی نیست. هانری ماسه برخی گزارشهای جالب جهانگردان در این باره را گرد آورده است. ختنه سوران در مناطق گوناگون ایران آداب متفاوتی دارد:
در گیلان ساعت سعد را مشخص کرده دوستان و نزدیکان و مطرب جمع میشوند و دلاک یا سلمانی را خبر میکنند. سپس تدارک پذیرایی میبینند و با بچه که معمولاً چهار پنج ساله است به زبان کودکانه از فایدههای ختنه میگویند و در هنگام انجام عمل با ساز و آواز و دست زدن حواس او را پرت میکنند.
در سروستان پسران در سه تا دوازده سالگی ختنه میشوند و ختنه سوران ممکن است دو روز طول بکشد. روز اول طبل و دهل مینوازند و عدهای تَرکه بازی میکنند. زنان هم میخوانند و میرقصند. شب با مراسمی شبیه حنابندانِ داماد، به شوخی و رقص، بچه را حنا میبندند. روز بعد او را به حمام میبرند و بر اسب تزیین شدهای سوارش میکنند و در حالی که نُقل و سکه بر سرش میریزند به خانه بازش میگردانند. سرانجام هنگام عصر دلاک محله برای ختنه میآید.
در خراسان بچه را در سه یا هفت روزگی ختنه میکنند و اگر از این تاریخ بگذرد در پنج تا هفت سالگی با ختنه سورانی مفصّل این کار را انجام میدهند. صبحِ مراسم بچه را با دستهای مطرب به حمام میفرستند. در سر بینه حمام اسفند دود میکنند و کندر و بخور میسوزانند. سپس لباسهایی نو به پسرک میپوشانند و با شادی و هلهله او را به خانه باز میگردانند. خراسانیها نیز مانند یزیدیه یک نفر را به عنوان کریب/ کریو برمیگزینند تا در انجام ختنه به پدر کودک کمک کند. در طول عمل سه نوازنده دوتار و دهل و سرنا مینوازند و آوازهایی میخوانند. پس از انجام عمل، کریب و نزدیکان کودک هرکدام مبلغی به عنوان سرسنّتی یا عیدی به بچه میدهند و او را میبوسند.
برگرفته شده از ویکی شیعه